Ασφαλιστικό: το κεφαλαιοποιητικό σύστημα, το διανεμητικό σύστημα και ο Μένανδρος

Το πρώτο συνταξιοδοτικό και ασφαλιστικό σύστημα της ανθρωπότητας θεσπίστηκε από λεγεωνάριους. Σύμφωνα με το σύστημα αυτό, όποιος λεγεωνάριος αποχωρούσε από την υπηρεσία, έπαιρνε χρηματική αποζημίωση ή -αν σκοτωνόταν σε κάποια μάχη- η οικογένεια του λάμβανε αποζημίωση.

Στο σύγχρονο κόσμο και ειδικότερα στην Ευρώπη, με το κεφαλαιοποιητικό σύστημα, το διανεμητικό σύστημα και τις περισσότερες φορές με συνδυασμούς, έγινε προσπάθεια δημιουργίας ταμείων για την κάλυψη των ασφαλιστικών αναγκών. Με την επιτυχία ή μάλλον την αποτυχία αυτών των συστημάτων δεν θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα αυστηροί.

Μια συνολική, αποστασιοποιημένη ματιά στην πορεία της ανθρωπότητας και των μεγεθών της, βοηθά να αντιληφθούμε τις διαστάσεις του προβλήματος. Σήμερα στην Ευρώπη ζουν περίπου όσοι άνθρωποι ζούσαν στον πλανήτη τον 14^ο αιώνα. Σήμερα στον πλανήτη κατοικεί ο ίδιος αριθμός ανθρώπων που πέθαναν σε αυτόν, ενώ έχει γεννηθεί ο άνθρωπος που θα ζήσει 150 χρόνια. Ο πληθυσμός της γης θα πλησιάζει το 2050 τα 10 δισεκατομμύρια.

Στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα οι εισφορές του κάθε εργαζόμενου επενδύονται ώστε, όταν αποχωρήσει από την παραγωγή, να προκύψει ένα συνολικό ποσό. Βάσει του ποσού αυτού, αλλά και του προσδόκιμου ζωής του, θα εισπράττει μια ορισμένη σύνταξη. Εδώ έχουμε μια δίκαιη σχέση ανάμεσα στις θυσίες του ασφαλισμένου και τη σύνταξη που θα απολαύσει. Όσο οι αποδόσεις των επενδύσεων, που έχουν γίνει με τα χρήματα των ασφαλιστικών εισφορών, παραμένουν υψηλές, οι ασφαλισμένοι καρπώνονται την υπερ-απόδοση των εισφορών τους. Υπάρχει, όμως, το ρίσκο των κακών αποδόσεων, αλλά κυρίως έλλειψη πρόνοιας για τους εργαζόμενους με χαμηλά εισοδήματα.

Στο διανεμητικό ασφαλιστικό σύστημα οι εργαζόμενοι με τις εισφορές τους πληρώνουν τις συντάξεις όσων συνταξιοδοτήθηκαν. Ονομάζεται δηλαδή διανεμητικό, γιατί η τωρινή γενιά εργαζομένων «διανέμει» δικό της εισόδημα για τις συντάξεις των παλαιότερων γενεών. Εδώ τα κριτήρια για την απονομή της σύνταξης βασίζονται μάλλον στην κρατική πρόνοια και ελάχιστα στο ποσό των εισφορών και τις θυσίες του κάθε εργαζόμενου. Οι πιο αδύναμοι στηρίζονται από τις εισφορές των υπολοίπων.

Το διανεμητικό αποδίδει, όταν η εργατική δύναμη αυξάνεται με ικανοποιητικούς ρυθμούς έναντι των ροών συνταξιοδότησης. Όσο δηλαδή η αύξηση του πληθυσμού και οι ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας επιτρέπουν μεγαλύτερες εισροές από εκροές στην αγορά εργασίας. Τα προβλήματα συνήθως ξεκινούν μέσα σε λίγες δεκαετίες, όταν δείκτες, όπως το προσδόκιμο ζωής και η ανεργία, αυξάνονται.

Το Ελληνικό ασφαλιστικό σύστημα είναι διανεμητικό, αλλά η πρόταση αυτή δεν αποτυπώνει το μέγεθος της καταστροφής. Από τη δεκαετία του ΄80 και μετά, οι υποψήφιοι για συνταξιοδότηση και οι συνταξιούχοι έγιναν οι καλύτεροι πελάτες της κομματοκρατίας. Στα πλαίσια της καθετοποίησης της διαφθοράς έλαβαν αναπηρικές συντάξεις χωριά και κεφαλοχώρια, τυφλώθηκαν πληθυσμοί μεγάλων νησιών, και δόξασαν την εθνική αντίσταση συνταξιούχοι γεννημένοι το 1940. Το «δικαίωμα» στη συνταξιοδότηση έγινε κοινωνική και κομματική πολιτική, χωρίς κανείς να ρωτά ποιος θα πληρώνει! Η Ελλάδα είναι σήμερα η έκτη πιο γερασμένη χώρα στον κόσμο. Ακόμα και τώρα, οι μεγαλύτερες γενεές καταδικάζουν τις νεότερες σε πτώχευση.

Σε μια Ευρώπη που γερνά, οι περισσότερες χώρες έχουν μια μίξη αυτών των δύο συστημάτων προσπαθώντας να υπερασπιστούν το κοινωνικό κράτος, εισάγοντας ταυτόχρονο κεφαλαιοποιητικά εργαλεία στα συνταξιοδοτικά συστήματα. Η «νοητή κεφαλαιοποίηση» και τα επαγγελματικά ταμεία είναι μερικά από τα εργαλεία αυτά.

Αιώνες πριν τους Ρωμαίους λεγεωνάριους, στην αρχαία Αθήνα, έζησε ο Μένανδρος (342-292 π.Χ.). Ήταν ποιητής και συγγραφέας περίπου 100 κωμωδιών, αριστοτέχνης του είδους Νέα Αττική Κωμωδία που περιέγραφε καθημερινούς ανθρώπους σε συνηθισμένες καταστάσεις. «Νόμος πονηρός ανομίαν παρεισφέρει» είχε γράψει μεταξύ άλλων ο Μένανδρος και θα έπρεπε να το γνωρίζουν στην κυβέρνηση.

Η μετατόπιση όλου του φορτίου στις εισφορές του 15% των ελεύθερων επαγγελματιών χωρίς προοπτική αξιοπρεπούς σύνταξης, θα καταστρέψει τους καλούς επαγγελματίες που δηλώνουν όλο το εισόδημά τους. «Ανήρ δίκαιος πλούτον ουκ έχει ποτέ» θα έλεγε ο Μένανδρος. Το άδικο σύστημα του αναλογικού υπολογισμού των εισφορών ευνοεί και δημιουργεί εισφοροφυγάδες και φοροφυγάδες.

Η υπουργός Εργασίας Έφη Αχτσιόγλου δήλωσε προ ημερών στη Βουλή: «Οι εισφορές συνοδεύονται με το πραγματικό εισόδημα του εργαζόμενου και όχι με τα χρόνια που είναι στο επάγγελμα. Αυτό είναι ένα δίκαιο μέτρο που φοροδοτεί με βάσει τα πραγματικά εισοδήματα». Δε «διέσχισε το μυαλό της» όμως, η σκέψη ότι οι εισφορές δεν επιβάλλονται στα πραγματικά εισοδήματα, αλλά στα δηλωθέντα! «Ζώμεν γαρ ού ως θέλομεν, αλλ’ ως δυνάμεθα» λένε οι περισσότεροι ελεύθεροι επαγγελματίες.

*Ο Δημήτρης Κουτσονίκας είναι σύμβουλος ασφαλίσεων, εκπρόσωπος της 4U insurance consultants, οικονομολόγος