Greenpeace για “Εξοικονομώ” 2021: Όπισθεν ολοταχώς

Με τη χώρα στο έλεος του καύσωνα, με ορατό τον κίνδυνο γενικευμένου μπλακ άουτ[1], και τη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών να διαμένουν σε κατοικίες ακατάλληλες να προσφέρουν σωστή και οικονομική προστασία από τη ζέστη, το Υπουργείο Ενέργειας και Περιβάλλοντος δημοσιεύει ένα “Εξοικονομώ” το οποίο αδυνατεί να προστατέψει τα ελληνικά νοικοκυριά από τα αμόνωτα, προβληματικά και ενεργοβόρα κτίρια. “Κόφτες” στο ύψος των παρεμβάσεων οι οποίοι λειτουργούν ως αντικίνητρα για τη σωστή μόνωση των κτιρίων, μειωμένο ποσοστό επιδοτήσεων, επιδότηση ορυκτών καυσίμων, απουσία συντελεστών για κτίρια σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης (nZEB) και εν γένει χαμηλός στόχος αναβαθμίσεων κτιρίων είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου “Εξοικονομώ”. Η άγνοια της κυβέρνησης για τις ευρωπαϊκές και εθνικές υποχρεώσεις της χώρας και τη σημασία της εξοικονόμησης για την οικονομία, την ποιότητα της ζωής των πολιτών και την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης μοιάζει να είναι πρωτοφανής.

Την ίδια ώρα, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών κατέγραφε με χρήση θερμικής κάμερας σε drone το κέντρο της Αθήνας τις υψηλότερες τιμές θερμοκρασίας “στην άσφαλτο και σε στέγες παλαιών κτιρίων με κλιματιστικές μονάδες (άνω των 60°C), και οι μικρότερες τιμές στις προσόψεις νέων κτιρίων”.
Ελλείψει συντελεστών nZEB στον ΚΕΝΑΚ, διαθέσιμων πόρων και συνεπούς εθνικής πολιτικής για την εξοικονόμηση ενέργειας και την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας, το ΥΠΕΝ αποφάσισε να αντιμετωπίσει την υψηλή ζήτηση για αναβαθμίσεις κατοικιών με σοβαρές εκπτώσεις στην ποιότητα των αναβαθμίσεων. Οι “κόφτες” - 180 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο, 0,9€ ανά εξοικονομούμενη kWh ανά τετραγωνικό και ανώτατο όριο επιλεγμένου προϋπολογισμού τις 28.000€ - συνδυαστικά αναμένεται να οδηγήσουν σε επιφανειακές αναβαθμίσεις για τη συντριπτική πλειοψηφία των επιλέξιμων αιτήσεων.
“Το υπουργείο κατάφερε να μας γυρίσει 10 χρόνια πίσω, τότε που το Εξοικονομώ σήμαινε απλώς αλλαγές στα κουφώματα των κατοικιών” ανέφερε η Σάντυ Φαμελιάρη, υπεύθυνη Προγραμμάτων για την Κλιματική Αλλαγή και την Ενέργεια στο ελληνικό γραφείο της Greenpeace. “Ωστόσο ούτε ο καύσωνας, ούτε το κρύο τον χειμώνα και σίγουρα ούτε η ενεργειακή φτώχεια αντιμετωπίζονται με ημίμετρα και ανεπαρκή επιδόματα κατανάλωσης. Αν περάσει η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για φόρο θέρμανσης στα κτίρια που χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα, εκατομμύρια ελληνικά νοικοκυριά θα οδηγηθούν στην ανέχεια. Ο ελληνικός κτιριακός τομέας χρειάζεται βαθιές και άμεσες παρεμβάσεις, μα πάνω από όλα χρειάζεται τολμηρά μέτρα και πολιτικές.”
Υπενθυμίζεται ότι η χώρα μας έχει υποχρέωση στόχου για κτίρια σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης (nearly-Zero Energy Buildings - nZEB) ως το 2050, το οποίο μεταφράζεται σε ετήσιο ρυθμό ανακαινίσεων περίπου 150.000 κατοικιών το χρόνο. Οι ανακαινίσεις αυτές οφείλουν να είναι ριζικές (deep renovation) και να μετατρέπουν τις κατοικίες σε nZEB. Τα κριτήρια nZEB έπρεπε να είχαν τεθεί σε εφαρμογή από την 1η Ιανουαρίου 2021, κάτι που δεν έχει συμβεί και παραμένει αδιευκρίνιστο πότε θα συμβεί.

Εξίσου σημαντικό, το νέο υπό διαπραγμάτευση πακέτο μέτρων της ΕΕ για την κλιματική αλλαγή “fit for 55”, έχει προτείνει να ενταχθούν τα κτίρια που χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα για θέρμανση (πετρέλαιο και φυσικό αέριο) σε ένα σύστημα αγοράς δικαιωμάτων ρύπανσης[4]. Σημειώνεται ότι (και) το νέο “Εξοικονομώ” συνεχίζει την επιδότηση εγκαταστάσεων συστημάτων θέρμανσης με ορυκτό αέριο...
Για τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες το νέο “Εξοικονομώ” προβλέπει επιδότηση έως και 75% της δαπάνης και ξεχωριστό προϋπολογισμό 100 εκατ. ευρώ. Αν και πρόκειται για θετικά μέτρα, εν τούτοις είναι εξαιρετικά αμφίβολο ότι – και αυτό – το “Εξοικονομώ” με τα δεδομένα προβλήματα και τις αστοχίες, θα έχει κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα στην αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας. Οι δυσκολίες για τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες παραμένουν, τόσο με την εύρεση αρχικού κεφαλαίου – ακόμα και με μηδενικό επιτόκιο δανεισμού από τράπεζες – όσο και με το γεγονός ότι δεν έχουν δική τους ιδιοκτησία.
Η Greenpeace ζητά από την κυβέρνηση ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική[5] για την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια και την αντιμετώπιση της ενεργειακής ένδειας μέσω της αξιοποίησης των εσωτερικών πόρων της οικονομίας και την εμπλοκή του Υπουργείου Οικονομικών. Σε αυτό το πλαίσιο, το “Εξοικονομώ” θα έπρεπε να είναι ένα ουσιαστικό και χρήσιμο εργαλείο επιδοτήσεων κεφαλαίου, μέρος μίας παλέτας μέτρων και πολιτικών και όχι το μοναδικό πρόγραμμα για την εξοικονόμηση, όπως συμβαίνει σήμερα.
Με δεδομένο ότι η χώρα μας δεν διαθέτει ακόμα εθνική στρατηγική για την εξοικονόμηση στα κτίρια – με σαφή ευθύνη της κυβέρνησης - και έως ότου την αποκτήσει, το ελάχιστο που πρέπει να γίνει για το “Εξοικονομώ” είναι να αξιοποιηθούν οι διαθέσιμοι πόροι από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το Πολυετές Δημοσιονομικό Στήριξης, το Πράσινο Ταμείο και το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών προκειμένου να ενισχυθεί τόσο ο ετήσιος ρυθμός ανακαινίσεων όσο και η ποιότητα των παρεμβάσεων.