Πανδημία: Το «υπαρξιακό ταρακούνημα» που έμελλε να βιώσουμε στις ζωές μας

*Από την Πωλίνα Φλεβάρη

Σαν ένας σεισμός ικανός να συγκλονίσει συθέμελα ένα σπίτι, με αδιάλειπτους μετασεισμούς εδώ και έναν χρόνο, επέφερε «ρωγμές» σε όλες τις διαστάσεις της ύπαρξής μας: τη σωματική, την κοινωνική, την προσωπική και την πνευματική.

Η συνθήκη που βιώνουμε μπορεί να ειδωθεί ως ένα ισχυρό και διαρκές ταρακούνημα γιατί κλόνισε τις όποιες βεβαιότητές μας και την αίσθηση ασφάλειας και σταθερότητας που μας παρείχαν σε πρακτικό και συμβολικό επίπεδο. Ωστόσο, ήταν πράγματι βεβαιότητες ή μήπως επρόκειτο για «βέβαιες αβεβαιότητες»; Αυτά που θεωρούσαμε ως δεδομένα ήρθαν και κλονίστηκαν: το πώς σχετιζόμαστε με τους ανθρώπους, το πώς νοηματοδοτούμε την καθημερινότητά μας, το πώς φροντιζόμαστε σε σωματικό και συναισθηματικό επίπεδο, το πώς επιλέγουμε να σταθούμε απέναντι στις έννοιες ελευθερία-περιορισμοί-ευθύνη. Και πάνω απ’ όλα, έπληξε την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας και της αθανασίας μας, αναδεικνύοντας την ευαλωτότητά μας ως άνθρωποι οικουμενικά.

Όπως το έθεσε ο σπουδαίος βρετανός ψυχοθεραπευτής Ernesto Spinelli, “the ordinary has become extraordinary & the extraordinary has become ordinary”. Ποιος θα το φανταζόταν ότι μια χειραψία ή μια αγκαλιά με τους αγαπημένους μας θα θεωρείτο πλέον ως κάτι το ασυνήθιστο ή ίσως και επίφοβο ή ότι η χρήση μάσκας και η τηλεργασία, από δραστηριότητες ιδιαίτερες και σπάνιες, θα γίνονταν κάτι το σύνηθες και μέρος της καθημερινότητάς μας; Ο σεισμός σε όλα αυτά που έως τώρα θεωρούσαμε ως βέβαια και δεδομένα προκάλεσε ρήγματα. Ρωγμές που συνοδεύονται από σοκ, έκπληξη, φόβο, λύπη, θυμό και πόνο για τις απώλειες και κυρίως, τρομερή αγωνία για το τι μέλλει γενέσθαι.

Όπως μετά από κάθε σεισμό έρχονται οι μηχανικοί να ελέγξουν τα κτίρια, έτσι και εμείς τώρα καλούμαστε να δούμε τι συνέβη στο δικό μας σπίτι. Πώς έπληξε τον καθέναν από εμάς. Όλα αυτά που θεωρούσαμε δεδομένα και «στέρεα» και που μας παρείχαν αίσθηση σταθερότητας, ασφάλειας και ελέγχου, ράγισαν και ενδεχομένως, επέτρεψαν να αποκαλυφθούν όλες εκείνες οι βαθύτερες ανησυχίες που κατοικούσαν πάντοτε στα θεμέλια του «σπιτιού» μας: η φθαρτότητα και η περατότητά μας, η μοναξιά, οι περιορισμοί και η ευθραστότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Η ανάδειξη των βαθύτερων και παναθρώπινων υπαρξιακών ανησυχιών θυμίζει κατάσταση κινδύνου που συνεπάγεται απειλή, φόβο και αγωνία ακριβώς επειδή εμπεριέχει το στοιχείο της ανατροπής των δεδομένων και θέτει στο επίκεντρο την αβεβαιότητα. Το κινέζικο ιδεόγραμμα για την λέξη κρίση αποτελείται από το συνδυασμό δύο επιμέρους συμβόλων, όπου το ένα αναπαριστά τον κίνδυνο και το άλλο την ευκαιρία.

Ποια θα μπορούσε να είναι η ευκαιρία στην υπαρξιακή κρίση που επέφερε η πανδημία; Μπορεί άραγε να ειδωθεί το υπαρξιακό ταρακούνημα ως «ευκαιρία»; Ως μόνη βεβαιότητα φαντάζει η υπαρξιακή αβεβαιότητα με μικρές δόσεις ελέγχου, ένα παράδοξο μείγμα τυχαιότητας και ελέγχου, ελευθερίας και περιορισμών, μοναξιάς και σύνδεσης, ζωής και θανάτου. Πρόκειται για την επίγνωση του υπαρξιακού παράδοξου, το ότι «όλα είναι στο χέρι μου και ταυτόχρονα τίποτα δεν είναι στο χέρι μου». Αυτή ίσως να είναι και μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που συνεπάγεται η συνθήκη της πανδημίας: μια πρόσκληση για τον καθένα μας να δει κατάματα και να επιλέξει πώς θα σταθεί απέναντι στην παραδοξότητα της ίδιας της ζωής.

*H Πωλίνα Φλεβάρη είναι Ψυχολόγος, MSc

https://flevari.gr/