Οι καταχρηστικοί όροι στις αεροπορικές μεταφορές και τα δικαιώματα των επιβατών

Κάπου κρυμμένος στους όρους της σύμβασης αερομεταφοράς, υπάρχει και ο αντίστοιχος όρος που προβλέπει την παραπάνω εξέλιξη. Ότι, δηλαδή, σε περίπτωση που ο επιβάτης δεν ακολουθήσει τη σειρά των διαδρομών, όπως αυτή προβλέπεται στο εισιτήριο, τότε το εισιτήριο του ακυρώνεται. Σε ένα παρόμοιο παράδειγμα, οι υπάλληλοι του αερομεταφορέα σας ενημερώνουν ότι δεν μπορείτε να επιβιβαστείτε στην πτήση, αν δεν καταβάλετε κάποιο πρόστιμο (ποινή), που μπορεί να υπερβαίνει και την ίδια την αξία του ναύλου.

Οι όροι αυτοί, που περιλαμβάνονται στους Γενικούς Όρους Μεταφοράς μίας σύμβασης αερομεταφοράς, είναι γνωστοί ως ρήτρες μη-εμφάνισης (no-show clauses). Υπάρχουν στις συμβάσεις που συνάπτουμε με πολλές από τις αεροπορικές εταιρίες, με διάφορες διαφοροποιήσεις ως προς τις συνέπειες τους. Αφορούν είτε τα ταξίδια με επιστροφή είτε τα ταξίδια με ενδιάμεσες στάσεις σε αεροδρόμια ανταπόκρισης. Τα βασικό χαρακτηριστικό τους, όμως, είναι ότι απαγορεύουν στον επιβάτη να χρησιμοποιήσει το εισιτήριο με βάση τις ανάγκες του, παραδείγματος χάρη σε περίπτωση ανώτερης βίας ή τις επιθυμίες του, παρά το γεγονός ότι έχει ήδη πληρώσει το τίμημα για την εκτέλεση του μεταφορικού έργου. Συνήθως, η συνέπεια της μη τήρησης της αναγραφόμενης σειράς είναι είτε η ακύρωση όλου του εισιτηρίου, οπότε ο επιβάτης χρεώνεται με την έκδοση νέου, εφόσον υπάρχει διαθέσιμη θέση είτε η επιβολή κάποιας επιπλέον χρέωσης.

Το παραπάνω παράδοξο, να έχουμε δηλαδή πληρώσει όλα τα σκέλη (διαδρομές) ενός εισιτηρίου και να μην έχουμε δικαίωμα να μη χρησιμοποιήσουμε κάποιο από αυτά, θα αρκούσε για να θεωρηθούν οι ρήτρες no-show ως καταχρηστικές και παράνομες. Αποτελεί θεμελιώδη αρχή του αστικού δικαίου η εκπλήρωση της παροχής από τον οφειλέτη, δηλαδή στη συγκεκριμένη περίπτωση, η εκτέλεση του μεταφορικού έργου από τον αερομεταφορέα. Έτσι, ο επιβάτης – καταναλωτής αιφνιδιάζεται, καθώς αν και έχει πληρώσει το τίμημα του εισιτηρίου και μάλιστα προκαταβολικά, εύλογα αναμένει και από την αεροπορική εταιρία να τηρήσει τις υποχρεώσεις της. Αυτό άλλωστε συμβαίνει σε όλες τις συναλλαγές μας με μεταφορείς. Εξάλλου, μετά την ακύρωση του εισιτηρίου, οι αεροπορικές εταιρίες μπορούν να πωλήσουν τη θέση του επιβάτη σε άλλο πελάτη, με βάση κατάλογο κρατήσεων που τηρούν για το σκοπό αυτό. Έτσι, καρπώνονται διπλά οφέλη.

Το παράδοξο όμως αυτό δεν είναι το μόνο. Οι αεροπορικές εταιρίες δεν επικαλούνται κάποια συγκεκριμένη ζημία από την επιλογή ή την ανάγκη του επιβάτη να μην ακολουθήσει ένας σκέλος της διαδρομής. Και πώς να το κάνουν, άλλωστε, αφού η διαδρομή είναι έτσι κι αλλιώς πληρωμένη και τελικά εξυπηρετούν ένα άτομο (και ίσως μια βαλίτσα) λιγότερο. Ούτε εξάλλου επικαλούνται κάποιον σπουδαίο λόγο για την ακύρωση της πτήσης ή την επιβολή ποινής, ανάλογα με τη συνέπεια που προβλέπει ο όρος. Τα στοιχεία αυτά είναι απαραίτητα, σύμφωνα με την ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία του καταναλωτή, προκειμένου οι όροι αυτοί να είναι νόμιμοι και διαφανείς. Μάλιστα, όπως αναφέρθηκε, στις περιπτώσεις που δεν προβλέπεται ακύρωση του εισιτηρίου αλλά η καταβολή ποινής, η τελευταία συχνά είναι μεγαλύτερη ή και πολλαπλάσια του τιμήματος που έχει καταβάλει ο επιβάτης, στοιχείο επίσης που παραβιάζει τη σχετική νομοθεσία.

Θα μπορούσε κανείς να αντιτείνει ότι οι τιμές των εισιτηρίων με επιστροφή ή ενδιάμεση στάση διαμορφώνονται στο πλαίσιο εκπτωτικών προσφορών εκ μέρους των αεροπορικών εταιριών, με τον όρο χρήσης του εισιτηρίου σύμφωνα με την αναγραφόμενη σειρά. Κατ’ επέκταση, ο επιβάτης που αγοράζει ένα εισιτήριο παραδείγματος χάριν από το Α προς το Γ με ενδιάμεση στάση στο Β και επιστροφή Γ – Β - Α, πιθανόν εκμεταλλεύεται τη χαμηλή τιμή του πακέτου, αντί να αγοράσει το σκέλος Β – Γ – Β που τον ενδιαφέρει και είναι πιο ακριβό. Το επιχείρημα ωστόσο αυτό δεν είναι ορθό. Καταρχάς, από την επισκόπηση και μόνο των Γενικών Όρων Μεταφοράς των μεγαλύτερων αεροπορικών εταιριών, εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι δε γίνεται πουθενά λόγος για τιμές προσφοράς. Άλλωστε, όπως έχει κρίνει το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν αρκεί ο προμηθευτής να επικαλείται ότι παρέχει προϊόντα ή υπηρεσίες με τιμές σε έκπτωση, αλλά πρέπει να αναφέρει ποια είναι η κανονική τιμή και ποια η τιμή μετά την έκπτωση, ώστε να γνωρίζει ο καταναλωτής το ποσό που ωφελείται από την προσφορά. Δε θα πρέπει, τέλος, να ξεχνάμε ότι σε πολλές περιπτώσεις οι επιβάτες αναγκάζονται μα μην ακολουθήσουν κάποιο σκέλος του εισιτηρίου λόγω ανώτερης βίας και όχι επειδή αυτό εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους, πράγμα ούτως ή άλλως όχι καταρχήν αθέμιτο.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, οι ρήτρες μη εμφάνισης είναι παράνομες και καταχρηστικές, καθώς αντιβαίνουν στο δίκαιο προστασίας του καταναλωτή. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι οι ρήτρες αυτές έχουν επανειλημμένως κριθεί ως καταχρηστικές από διάφορα δικαστήρια κρατών μελών της ΕΕ. Ενδεικτικά μόνο, από το Ακυρωτικό Δικαστήριο τόσο της Ισπανίας όσο και της Γερμανίας (τον αντίστοιχο Άρειο Πάγο), από περιφερειακά δικαστήρια της Ισπανίας, Γερμανίας, Αυστρίας (εκτός ΕΕ και της Αυστραλίας), ενώ η ιταλική Επιτροπή Ανταγωνισμού επέβαλε πρόστιμο στους αερομεταφορείς British Airways και Etihad Airways για χρήση όρων no-show. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Οργάνωση Καταναλωτών (BEUC) και ενώσεις καταναλωτών από ευρωπαϊκά κράτη μέλη έχουν ανακοινώσει την έναρξη κοινής καμπάνιας κατά της χρήσης ρητρών μη εμφάνισης[1].

Επομένως, οι Έλληνες καταναλωτές που έχουν πέσει θύματα παρόμοιων πρακτικών, λόγω της χρήσης όρων μη εμφάνισης από αεροπορικές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, μπορούν να ασκήσουν αγωγή, ζητώντας αποζημίωση τόσο για την υλική όσο και για την ηθική ζημία που υπέστησαν.

[1] https://www.beuc.eu/publications/consumer-groups-take-fight-against-unfair-%E2%80%98no-show%E2%80%99-clause-airline-tickets/html

*Ο Βίκτωρας Τσιαφούτης είναι δικηγόρος και νομικός σύμβουλος της ΕΚΠΟΙΖΩ (Ένωση Καταναλωτών Ποιότητα Ζωής)

Δείτε τα άρθρα του Βίκτωρα Τσιαφούτη στο fpress.gr ΕΔΩ