Οι καταναλωτές προτιμούν το καλάθι του νοικοκυριού για να αγοράσουν φρέσκο αγελαδινό γάλα

Οι καταναλωτές στρέφονται στο καλάθι του νοικοκυριού για φρέσκο αγελαδινό γάλα, από το 16% τον πρώτο μήνα εφαρμογής του καλαθιού (Νοέμβριος 2022) σε 33% τον Δεκέμβριο του 2022 και σε 31% τον Ιανουάριο του 2023.

Αυτό προκύπτει από τη χαρτογράφηση των συνθηκών ανταγωνισμού στο φρέσκο αγελαδινό γάλα, που ολοκλήρωσε η Επιτροπή Ανταγωνισμού και έδωσε στη δημοσιότητα χθες αργά το βράδυ.

Η επιτροπή υπενθυμίζει ότι με απόφασή της, στις 8 Φεβρουαρίου 2023 ξεκίνησε τη χαρτογράφηση των συνθηκών ανταγωνισμού στις αγορές των προϊόντων: (α) απορρυπαντικά πλυντηρίου ρούχων, (β) γάλα φρέσκο πλήρες, (γ) βρεφικό γάλα, (δ) τυρί και (ε) γιαούρτι αγελάδος.

Σκοπός της χαρτογράφησης στα συγκεκριμένα προϊόντα είναι να εμβαθύνει την έρευνά της, «που ξεκίνησε σε σειρά προϊόντων κατόπιν και της σύστασης ομάδας κρούσης σούπερ μάρκετ με την κλαδική έρευνα στα βασικά καταναλωτικά είδη, που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο 2021, λαμβάνοντας υπόψη και τις τελευταίες εξελίξεις στην αγορά, λόγω της σημαντικής αύξησης τιμών σε ορισμένες κατηγορίες προϊόντων, μεταβολή στις συνήθειες των καταναλωτών, και μέτρων που έχουν υιοθετηθεί από την πολιτεία».

Στο πλαίσιο της χαρτογράφησης εστάλησαν ερωτηματολόγια από τη γενική διεύθυνση Ανταγωνισμού σε 11 σούπερ μάρκετ που συγκεντρώνουν μερίδιο άνω του 95% του κλάδου λιανικού εμπορίου τροφίμων.

Η σχετική χαρτογράφηση έχει αναρτηθεί στην ηλεκτρονική σελίδα της επιτροπής και από τα ευρήματα προκύπτει ότι όλα τα στάδια στην αλυσίδα αξίας του φρέσκου αγελαδινού γάλακτος, κτηνοτρόφοι, μεταποίηση, λιανικό εμπόριο αντιμετώπισαν αύξηση τους κόστους παραγωγής ειδικά μετά το 2021 με κυρίαρχα στοιχεία τις ζωοτροφές στην κτηνοτροφία, και την ενεργεία στην μεταποίηση και το λιανικό εμπόριο. Η κτηνοτροφία αντιμετωπίζει ένα πρόσθετο ζήτημα που αφορά στην μείωση του ανθρώπινου και ζωικού κεφαλαίου.

Σε ό,τι αφορά στις τιμές του φρέσκου αγελαδινού γάλακτος, συγκρίνοντας το 2020 με το Α' εξάμηνο του 2023, ως προς τη διαμόρφωση της τελικής τιμής φρέσκου αγελαδινού γάλακτος, αυτό που παρατηρείται στην αλυσίδα αξίας είναι μια σχετική μείωση του ποσοστού που αντιστοιχεί στο περιθώριο μεταποίησης (-2%) και λιανικής (-3,7%) κατά περίπου 5,7% συνολικά και αύξηση του ποσοστού του παραγωγού κατά 5,1% και μεταφορικού κόστους (συλλογή και διανομή) κατά 2%.

Η αυξημένη συμμετοχή ποσοστού του παραγωγού στην διαμόρφωση της τελικής τιμής του φρέσκου αγελαδινού γάλακτος μεταξύ 2020 και Α΄ εξαμήνου 2023 εξηγείται τουλάχιστον εν μέρει από την σημαντική αύξηση του κόστους παραγωγής, πρωτίστως του κόστους ζωοτροφών και κτηνιατρικών φαρμάκων και δευτερευόντως από την αύξηση της ενέργειας και του εργατικού κόστους.

Οι παρατηρήσεις αυτές, όπως αναφέρεται, είναι σε συμφωνία με τις γενικότερες τάσεις του πληθωρισμού και τις αυξήσεις που έχουν παρατηρηθεί στο κόστος παραγωγής (ζωοτροφές, ενέργεια, κλπ).

Κάποια αποτελέσματα της χαρτογράφησης των αγορών του φρέσκου αγελαδινού γάλακτος είναι τα εξής:

Ως προς τα μερίδια στις πωλήσεις

* Από την πλευρά των προμηθευτών φρέσκου αγελαδινού γάλακτος, βάσει των στοιχείων που προσκόμισαν τα 11 σούπερ μάρκετ που δραστηριοποιούνται στην επικράτεια, στο σύνολο των προϊόντων, κατά την υπό εξέταση περίοδο (Φεβ. 2022-Φεβ. 2023) δεν υπάρχει κάποια εταιρεία που να παρουσιάζει μερίδιο άνω του 30% στο σύνολο επωνύμων και ιδιωτικής ετικέτας προϊόντων φρέσκου γάλακτος, με μία εταιρεία να έχει μερίδιο μεταξύ 40-50% στα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας φρέσκου γάλακτος.

* Από την πλευρά των σουπερμάρκετ κατά την υπό εξέταση περίοδο (Φεβ. 2022-Φεβ. 2023), βάσει των στοιχείων, δεν υπάρχει κάποια εταιρεία που να παρουσιάζει μερίδιο άνω του 30% ως προς το μερίδιο της αξίας πωλήσεων φρέσκου γάλακτος.

Ως προς την εξέλιξη των τιμών

* Σχετικά με την εξέλιξη των τιμών (μέση σταθμισμένη τιμή προ ΦΠΑ), με βάση τα στοιχεία σημειώνεται ότι, από τον Φεβρουάριο του 2022 έως το τέλος Ιανουαρίου του 2023 η μέση σταθμισμένη τιμή προ ΦΠΑ ανά λίτρο έχει αυξηθεί από 1,04 ευρώ/λ στα 1,25 ευρώ/λ (αύξηση +20%). Ταυτόχρονα η πωληθείσα ποσότητα από τα σούπερ μάρκετ καταγράφει αύξηση 5,8% στο ίδιο διάστημα. Παρατηρείται πτώση της πωληθείσας ποσότητας στο ενδιάμεσο διάστημα, που ενδεχομένως οφείλεται σε εποχικούς παράγοντες.

* Ως προς την επίδραση που είχε η εφαρμογή του Καλαθιού του Νοικοκυριού (ΚΝ) στις τιμές του φρέσκου αγελαδινού γάλακτος την περίοδο αναφοράς σημειώνονται τα εξής: Η μέση τιμή των προϊόντων εντός ΚΝ είναι σημαντικά χαμηλότερη από αυτήν εκτός ΚΝ, κυρίως λόγω και της επιλογής προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας που έχουν ήδη χαμηλότερη τιμή από τα επώνυμα.

* Εξετάζοντας την επίδραση της εισαγωγής (εξαγωγής) των προϊόντων στο καλάθι στην τιμή τους κατά τη στιγμή της εισαγωγής (εξαγωγής) στο ΚΝ, παρατηρείται αρνητική (θετική) επίδραση της τιμής των προϊόντων με την εισαγωγή (εξαγωγή) τους στο ΚΝ.

* Με βάση την ανάλυση με παλινδρόμηση σταθερών επιδράσεων με πάνελ δεδομένα, όπου ως προϊόν ορίζεται ο συνδυασμός ΣΜ και barcode και ως μεταβλητή χρόνου ορίζεται η ημ/νία, η τιμή (log normalized price)των προϊόντων που εισέρχονται στο ΚΝ μειώνεται κατά μέσο όρο κατά 6,4%, ενώ η τιμή (log normalized price) των προϊόντων που εξέρχονται από το ΚΝ αυξάνεται κατά μέσο όρο κατά 6,4%. Προσθέτοντας ψευδομεταβλητές αλληλεπιδράσεων για τα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας παρατηρούμε ότι η μέση μείωση της τιμής για τα επώνυμα από την εισαγωγή τους στο καλάθι είναι -12%, ενώ για τα ιδιωτικής ετικέτας -4,2%.

Ως προς τις προτιμήσεις των καταναλωτών

* Ως προς τις προτιμήσεις των καταναλωτών διαπιστώθηκε ότι, για την υπό εξέταση περίοδο (1/2/2022- 1/2/2023) οι καταναλωτές στρέφονται στα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας με αύξηση του μεριδίου των προϊόντων αυτών στον συνολικό όγκο πωλήσεων, από το 34%-39% πριν την εφαρμογή του καλαθιού στο 39%-40% κατά την εφαρμογή του καλαθιού.

* Οι καταναλωτές στρέφονται στο ΚΝ για το φρέσκο αγελαδινό γάλα με αύξηση του μεριδίου της πωληθείσας ποσότητας προϊόντων εντός καλαθιού από το 16% τον πρώτο μήνα εφαρμογής του καλαθιού (Νοεμ. 2022) σε 33% τον Δεκέμβριο του 2022 και σε 31% τον Ιανουάριο του 2023.

Ανάλυση Κόστους στην Αλυσίδα Αξίας του Φρέσκου Αγελαδινού Γάλακτος

Εστάλησαν ερωτηματολόγια από τη γενική διεύθυνση Ανταγωνισμού σε 4 μεταποιητικές επιχειρήσεις και σε 5 λιανοπωλητές (σούπερ μάρκετ) που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή και πώληση φρέσκου αγελαδινού γάλακτος.

* Οι 5 λιανοπωλητές σούπερ μάρκετ εκπροσωπούν το 78% της αγοράς του κλάδου λιανικού εμπορίου τροφίμων (Nace code 47.11). Οι 4 μεταποιητές εκπροσωπούν το 37% του κλάδου Γαλακτοκομείων Τυροκομείων (Nace code 10.51). Τα δεδομένα για τους κτηνοτρόφους ελήφθησαν από δημοσιευμένα στοιχεία του ΕΛΓΟ - Δήμητρα για την τιμή πώλησης του φρέσκου αγελαδινού γάλακτος και της Eurostat για την δομή του κόστους, τα οποία βρέθηκαν σε μεγάλο βαθμό σε συμφωνία με δειγματοληπτικά στοιχεία που προσκόμισε η ΕΘΕΑΣ (Εθνική Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών).

* Η αλυσίδα αξίας που εξετάζεται, αφορά στον κτηνοτρόφο και παραγωγό γάλακτος που πουλά φρέσκο γάλα στις βιομηχανίες γαλακτοκομικών για την παραγωγή του τελικού προϊόντος που αποτελεί το φρέσκο γάλα αγελάδος σε αναλογία 1,01:1, καθώς η φύρα κατά την παραγωγή γάλακτος είναι πολύ μικρή. Το επόμενο στάδιο της αλυσίδας που εξετάζεται είναι το λιανικό εμπόριο φρέσκου αγελαδινού γάλακτος και ειδικότερα τα σούπερ μάρκετ, από τα οποία οι καταναλωτές προμηθεύονται το φρέσκο αγελαδινό γάλα.

* Δεν έχουν ληφθεί υπόψη οι πωλήσεις των μεταποιητών σε HORECA, οι εξαγωγές και οι πωλήσεις σε άλλα καταστήματα τροφίμων.

Από την πλευρά της πρωτογενούς παραγωγής στην Ελλάδα:

* παρατηρείται σταδιακή μείωση τόσο στον αριθμό του ανθρώπινου κεφαλαίου που ασχολείται με την παραγωγή αγελαδινού γάλακτος όσο και στον ζωικού κεφαλαίου. Ειδικότερα, κατά το 2021 παρατηρείται μείωση του αριθμού παραγωγών κατά 3,6% αλλά αύξηση της παραδοθείσας ποσότητας κατά 2,4%, ενώ το 2022 παρατηρείται μείωση του αριθμού παραγωγών κατά 5,7% και μείωση της παραδοθείσας ποσότητας κατά 3,6%. Την τελευταία 10ετία ο αριθμός των παραγωγών αγελαδινού γάλακτος μειώθηκε κατά 1,351 παραγωγούς. Από την άλλη πλευρά, ο πληθυσμός των αγελάδων για την παραγωγή γάλακτος στην Ελλάδα μειώνεται την τελευταία 10ετία, και ανάμεσα στο 2013 και 2022 μειώθηκε κατά 49 χιλ. κεφάλια. Ειδικότερα το 2022 μειώθηκε ο αριθμός των αγελάδων για παραγωγή γάλακτος κατά 10 χιλ. κεφάλια ή κατά 12%, ενώ αντίθετα αυξήθηκε ο αριθμός αγελάδων π,χ. για την παραγωγή κρέατος κ.α. κατά 25 χιλ. κεφάλια σε σχέση με το 2021 ή κατά 20%.

* Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat η τιμή του αγελαδινού γάλακτος που έλαβαν οι κτηνοτρόφοι παρουσίασε σχετική σταθερότητα τα έτη 2019 έως το 2021, ενώ σημειώθηκε αύξηση στην τιμή το 2022 σε όλες τις χώρες της Ευρώπης που έγινε η σύγκριση (Κροατία, Γερμανία, Ρουμανία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ισπανία).

* Ειδικότερα για την Ελλάδα σημειώνονται τα εξής:

* Η τιμή στην Ελλάδα κυμαίνεται σε υψηλότερο επίπεδο από όλες σχεδόν τις χώρες που έγινε η σύγκριση εκτός από την Ιταλία (Κροατία, Γερμανία, Ρουμανία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ισπανία)

* Η τιμή του αγελαδινού γάλακτος σε επίπεδο παραγωγού αυξήθηκε από 0,39 ευρώ/kg το 2021 σε 0,53 ευρώ/kg το 2022, ή κατά 33%

Ταυτόχρονα διαπιστώθηκε από τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ και Eurostat και σύμφωνα με την εξέλιξη των δεικτών κόστους της κτηνοτροφίας ότι μετά το 2020 η Ελληνική κτηνοτροφία αντιμετωπίζει υψηλούς ρυθμούς αύξησης σε βασικές κατηγορίες κόστους όπως ενέργεια, ζωοτροφές και εργατικό κόστος. Ειδικά το 2022 ο δείκτης ενέργειας στην κτηνοτροφία αυξήθηκε κατά 40%, ο δείκτης κόστους ζωοτροφών κατά 24% και ο δείκτης εργατικού κόστους κατά 17%.

Επειδή ωστόσο τα ανωτέρω κόστη δεν έχουν την ίδια συμμετοχή στην παραγωγή έγινε η σχετική στάθμιση των δεικτών και προέκυψε ότι την μεγαλύτερη αύξηση παρουσίασαν οι ζωοτροφές (έχουν συμπεριληφθεί και τα κτηνιατρικά φάρμακα) από +6,9% το 2021 σε +19,2% το 2022.

Τέλος σύμφωνα με στοιχεία από τη βάση δεδομένων του δικτύου γεωργικών λογιστικών δεδομένων(Farm Accountancy Data Network- FADN), που παρακολουθεί το εισόδημα και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες των αγροκτημάτων στην Ευρώπη προκύπτει ότι, σε σχέση με το 2008=100 το μικτό κέρδος των αγροκτημάτων κυμαίνεται σε χαμηλότερο επίπεδο σε σχέση με το λειτουργικό τους κόστος για όλα σχεδόν τα έτη εκτός από την περίοδο Β΄ τρίμηνο του 2022 έως και το Δ΄ τρίμηνο του 2022. Το πρώτο εξάμηνο του 2023 το μικτό κέρδος έχει κυμανθεί κάτω του λειτουργικού κόστους (δεν έχουν ληφθεί υπόψη οι επιδοτήσεις).

Στο μέρος της αλυσίδας αξίας που αφορά στην μεταποίηση ως προς την δομή και την εξέλιξη βασικών κατηγοριών κόστους σημειώνονται τα εξής:

* Με βάση το 2019 (2019=100), όλες οι κατηγορίες κόστους έχουν αυξηθεί και κυρίως ανάμεσα στο 2021 και 2022, πλην του εργατικού κόστους που παρέμεινε σταθερό.

* Τη μεγαλύτερη αύξηση παρουσίασε το ενεργειακό κόστος, όπου σε σχέση με το 2019 υπερδιπλασιάστηκε.

Λιανική πώληση

Από τα στοιχεία που προσκόμισαν τα σούπερ μάρκετ, σχετικά με την λιανική πώληση γαλακτοκομικών προϊόντων προκύπτει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό (σε αξία) αφορά σε πωλήσεις λοιπών προϊόντων που κυμαίνεται από 84,9% το 2019 σε 85,2% το 2022 και ακολουθούν το τυρί που κυμαίνεται από 8,7% το 2019 σε 9,1% το 2022, το γάλα που κυμαίνεται από 3,7% το 2019 σε 3,4% το 2022 και το γιαούρτι από 2,6% το 2019 σε 2,4% το 2022.

Όσο αφορά την ανάλυση των επιλεγμένων κατηγοριών κόστους προκύπτει ότι, και για τα σούπερ μάρκετ, με βάση το 2019 (2019=100), όλες οι κατηγορίες κόστους έχουν αυξηθεί και κυρίως ανάμεσα στο 2021 και 2022. Τη μεγαλύτερη αύξηση παρουσίασε το ενεργειακό κόστος όπου σε σχέση με το 2019 υπερδιπλασιάστηκε.

Από τα ευρήματα συμπεραίνεται ότι όλα τα στάδια στην αλυσίδα αξίας του φρέσκου αγελαδινού γάλακτος, κτηνοτρόφοι, μεταποίηση, λιανικό εμπόριο αντιμετώπισαν αύξηση τους κόστους παραγωγής ειδικά μετά το 2021 με κυρίαρχα στοιχεία τις ζωοτροφές στην κτηνοτροφία, και την ενέργεια στην μεταποίηση και το λιανικό εμπόριο. Η κτηνοτροφία αντιμετωπίζει ένα πρόσθετο ζήτημα που αφορά στην μείωση του ανθρώπινου και ζωικού κεφαλαίου.

Σε ό,τι αφορά στις τιμές του φρέσκου αγελαδινού γάλακτος, συγκρίνοντας το 2020 με το Α' εξάμηνο του 2023, ως προς τη διαμόρφωση της τελικής τιμής φρέσκου αγελαδινού γάλακτος, αυτό που παρατηρείται στην αλυσίδα αξίας είναι μια σχετική μείωση του ποσοστού που αντιστοιχεί στο περιθώριο μεταποίησης (-2%) και λιανικής (-3,7%) κατά περίπου 5,7% συνολικά και αύξηση του ποσοστού του παραγωγού κατά 5,1% και μεταφορικού κόστους (συλλογή και διανομή) κατά 2%.

Η αυξημένη συμμετοχή ποσοστού του παραγωγού στην διαμόρφωση της τελικής τιμής του φρέσκου αγελαδινού γάλακτος μεταξύ 2020 και Α΄ εξαμήνου 2023 εξηγείται τουλάχιστον εν μέρει από την σημαντική αύξηση του κόστους παραγωγής, πρωτίστως του κόστους ζωοτροφών και κτηνιατρικών φαρμάκων και δευτερευόντως από την αύξηση της ενέργειας και του εργατικού κόστους.

Οι παρατηρήσεις αυτές είναι σε συμφωνία με τις γενικότερες τάσεις του πληθωρισμού και τις αυξήσεις που έχουν παρατηρηθεί στο κόστος παραγωγής (ζωοτροφές, ενέργεια, κλπ).